Ślina i fizjologia jej wydzielania

💊 Funkcja:

• ochronna
  • rozpuszczanie i wypłukiwanie resztek
  • buforowanie przez mucynę i HCO₃^– śliny drażniących i kwaśnych substancji pokarmowych
  • działanie bakteriobójcze
  • stałe nawilgacanie
• trawienna
  • zlepianie cząstek pokarmowych
  • wypłukiwanie cząsteczek pokarmowych z powierzchni języka
  • trawienie skrobi i tłuszczów pod wpływem α-amylazy ślinowej oraz lipazy językowej

 

💊 Budowa gruczołów ślinowych

– saliwony – jednostki czynnościowe gruczołów ślinowych, tworzone przez pęcherzyki gruczołowe i układ kanalików wyprowadzających

• gruczoły śluzowe – budują ślinianki podjęzykowe
  • zawierają komórki śluzowe
  • wytwarzają głównie mucynę (która zlepia rozdrobniony pokarm)
  • zawierają w cytoplazmie wiele jasnych kropelek mucynogenu
• gruczoły surowicze – budują ślinianki przyuszne
  • zbudowane z komórek surowiczych
  • produkują wodnista ślina z zawartością białka
  • zawierają w cytoplazmie wiele małych ziarenek zymogenu
• gruczoły mieszane – budują ślinianki podżuchwowe
  • skład wydzielanej śliny zależy od stosunku ilościowego komórek surowiczych i śluzowych

 

💊 Unerwienie przywspółczulne ślinianek

• początek: górne segmenty części piersiowej rdzenia kręgowego (od Th₂ do Th₆)
• nerwy przedzwojowe należą do nerwu twarzowego (VII) i nerwu gardłowo-podjęzykowego (IX)
• pozazwojowe nerwy przywspółczulne ślinianek
  • mają głównie charakter cholinergiczny, uwalniają na swoich zakończeniach acetylocholinę (Ach), pobudzającą bezpośrednio receptory cholinergiczne M komórek wydzielniczych
  • nerwy peptydergiczne – uwalniają transmitery VIP i SP
  • nerwy nitroergiczne – uwalniają na swoich zakończeniach NO

 

💊 Unerwienie współczulne ślinianek

• początek: górne segmenty części piersiowej rdzenia kręgowego (od Th₂ do Th₆)
• włókna pozazwojowe są typu adrenergicznego i uwalniają na swoich zakończeniach noradrenalinę i dopaminę, które działają na gruczoły za pośrednictwem α-, β-receptorów adrenergicznych i receptorów dopaminergicznych

 

💊 W śliniankach nerwy współczulne i przywspółczulne nie działają antagonistycznie, ale współdziałają! Unerwienie przywspółczulne pobudza obfite wydzielanie śliny a nerwy współczulne pobudzają wydzielanie małej ilości śliny ale bogatej w enzymy i mucyny.

 

💊 Gwiaździste mioepitelialne komórki kurczliwe

• występują na powierzchni pęcherzyków przewodów ślinowych
• ułatwiają opróżnianie saliwonu ze śliny

 

💊 Unaczynienie

• naczynia krwionośne gruczołów ślinowych tworzą układ wrotny, który składa się z tętniczek pierwotnych (prowadzą krew do układu kanalikowego) i z tętniczek wtórnych (rozpadają się na sieć kapilarów zaopatrujących saliwony)
• krew odpływa ze zrazików drogą żył zaopatrzonych w urządzenia dławikowe
• kapilary zaopatrujące saliwony
  • charakteryzują się dużą przepuszczalnością, co pozwala na szybkie przechodzenie wody i elektrolitów przez błonę i dużą objętość wydzielanej śliny przy pobudzeniu wydzielniczym gruczołów ślinowych

 

💊 Objętość śliny

• wydzielanie podstawowe: 0,33 – 0,5 ml/min
• po silnym pobudzeniu wydzielniczym: 5 ml/min
• dobowa objętość wydzielanej śliny: 1 – 2 l
• 60% śliny – ślinianka podżuchwowa, 25% śliny – ślinianka przyuszna, 5% śliny – ślinianka podjęzykowa, 10% pochodzi z gruczołów błony śluzowej i języka

 

💊 Skład śliny

• woda – 99,5% objętości śliny
• składniki nieorganiczne (Na⁺, K⁺, Ca ²⁺ , CL^–, HCO ^3- )
  • Na⁺ i K⁺ – główne kationy śliny
  • wraz ze wzrostem objętości śliny podnosi się stężenie Na+, a maleje K+
  • Ca ²⁺ , Mg²⁺ – małe wahania stężeń
  • stężenie Na+ wzrasta wraz z objętością śliny, ale nigdy nie przekracza tego stężenia w osoczu krwi
  • stężenia HCO^3- podnosi się proporcjonalnie do objętości śliny, osiągając szczyt 40-60mmol/l – przekraczając kilkukrotnie poziom tego anionu w osoczu
  • wzrost stężenia HCO^3- jest połączony ze wzrostem pH śliny z wartości ok. 5-6 (słabo kwaśny) do 7-8 (słabo alkaiczny) podczas wydzielania pobudzonego maksymalnie
  • stężenia Cl^– – rośnie proporcjonalnie do objętości
  • pęcherzyki produkują płyn o takim samym stężeniu elektrolitów jak osocze krwi, w miarę jak pierwotna wydzielina pęcherzykowa przepływa przez przewody, Na⁺ i Cl^– są zwrotnie wchłaniane a K⁺ i HCO^3- wydzielane do śliny
• substancje organiczne (enzymy, białka osocza, śluz, substancje grupowe krwi, lizozym, kalikreina i inne)
  • EGF – epidermalny czynnik wzrostu
  • prostaglandyny serii E
  • α-amylaza ślinowa (ptialina)
    • występuje w formie izozymów
    • optimum aktywności pH=6,9
    • rozkłada wiązania α-1,4-glikozydowe wewnątrz łańcucha glikozydowego skrobi, hydrolizując ją głównie na maltozę i maltotriozę
    • ulega inaktywacji pod wpływem H⁺ w żołądku, ale zanim pokarm ulegnie zakwaszeniu, utrzymuje tak swoje działanie trawienne
  • lipaza językowa
    • rozkłada triglicerydy, zanim nie ulegnie inaktywacji przez jony H⁺ w żołądku
  • lizozym
    • działanie antybakteryjne, atakuje błonę mikrobów, glikoproteiny i immunoglobuliny (IgA)
  • laktoferryna
    • składuje żelazo – zapobiega jego wykorzystaniu przez liczne mikroorganizmy śliny i jamy ustnej
  • kalikreina
    • zamienia białko osocza w bradykininę, powodującą wybitny wzrost przepływu krwi w czasie pobudzenia wydzielniczego ślinianek
  • substancje grupowe A, B, H
    • należą do mukosubstancji
    • wydzielanie uwarunkowane genetycznie, nie zależy od grupy krwi

 

💊 Mechaniczne wydzielanie śliny

• pobudzenie przywspółczulne – wzrost uwalniania Ach, aktywującej receptory cholinergiczne M₁ i zwiększone tworzenie inozylotrifosforanu (IP₃) oraz następowo wzrost uwalniania Ca²⁺ w komórkach pęcherzykowych
• pobudzenie współczulne – wzrost uwalniania amin katecholowych (noradrenalina, adrenalina, dopamina) aktywuje adrenergiczne α- i β-receptory i związaną z tymi ostatnimi cyklazę adenylową. Prowadzi to do wzrostu w komórkach gruczołowych ślinianek cyklicznego AMP (cAMP)

 

Przywspółczulne	Współczulne
wodnista ślina wzmożony metabolizm ślinianek rozszerzenie naczyń zwiększenie przepływu krwi przez ślinianki skurcz komórek mioepitelialnych, wyciskających wydzielinę ze ślinianek do przewodów wyprowadzających	gęsta ślina wzrost metabolizmu ślinianek skurcz komórek mioepitelialnych, wyciskających wydzielinę z przewodów wyprowadzających zmiany w przepływie krwi

 

💊 Koncepcja Ludwiga – ślina nie jest zwykłym przesączem, ale jest czynnie wydzielana do układu kanalikowego ślinianek

 

💊 Prawo Heidenhaina – wraz ze wzrostem siły pobudzenia zwiększa się nie tylko objętość wydzielanej śliny ale i zawartość w niej soli nieorganicznych

 

💊 Dwustopniowa koncepcja wydzielana śliny Thaysen’a

1. Komórki pęcherzykowe wytwarzają ślinę pierwotną, o składzie elektrolitowym, podobnym jak w osoczu.
2. Powstaje ślina ostateczna (wtórna)

 

💊 Atropina – środek blokujący receptor cholinergiczny M